Monday, February 22, 2010

HANDICAP

 Ramhluna Hnamte
Mizoten rualbanlo kan tih hi Saptawngin disabled people/person an ti a. Tunlai chuan ‘disabled’ pawh ti phal tawh lovin ‘Differently Abled people/person’ an ti tawh nghe nghe. ‘Disabled’ han tih khan thil engmah ti thei lo ah kan chhuah lek lekin a lang a, thiam taka ‘Differently Abled’ an lo ti ta hi a fuh khawp mai. Mizotawng chuan dah dawn ta i la, ‘thil engmah ti thei lo ni bik lovin mi pangai tih dan ang lo deuha an tih theih ti ve thei tho’ tihna a ni deuh duah awm e, tawi fel deuha han dah dan ka thiam tlat lo, a thiam zawkte dahah ti mai ang. ‘Disabled’ han tih ngawt dawn chuan Joni Eareckson Tada te hi chuan mi pangngai tam tak aiin tih theih a ngah zawk fe si awm e. Chuvangin, ‘Differently Abled’ tih hi a dik riau a ni.

Pianphunga rualbanlo han tih hian pian tirh atanga rualbanlo sa te, accident avanga rualban zo ta lo te pawh an awm a, rualbanlo te hi khawvel sorkar hrang hrangte hian an ngai pawimawh em em a, an pualin khawvel ram hrang hrangte hman turin December ni 3 hi Rualbanlote Ni, ‘World Disability Day’ ah an lo puang ta hial a nih hi. India sorkar emaw Mizoram sorkar emaw in engtin nge he ni hi an hman dawn chu ka hre lo a, helam panga mawhphurtu pawl te pawh an awm a, programme te pawh an duang turah ngai mai ila. He ni pual hian khawvel pum huap mi lar tak tak, mahse ‘Pianphunga rualbanlo’ kan tih ang chi ni si te chung chang tlem han ziak ve tha in ka hria a, mi tu emaw talin hlawkpui nan an lo hman pawh ka beisei.

Mizote hi tunhma chuan pianphunga rualbanlo leh mi ang lo kan tih ang chi ho chhawnchhaih a, bawlzan ching tak hnam kan ni thin a, a pawiin kan hnam changkanlohna lian tak pakhat pawh a ni thin. Tlema huihphai deuh bawl chiam a, bawl at zual te pawh kan nei thin awm e. Tunah erawh chuan heti lam kawngah kan lo harh chhuak ta a, bawl ai chuan khawngaihna nena anmahni chhawmdawl duhna thinlung kan lo nei ta hle a, a Kristianin a Mizo khawp mai. Khawvel pum huap chu sawi loh Mizo zingah pawh rualbanlo lehkha thiam sâng tak tak, mitdel chunga MA passed te, infiamna lama thei tak tak te pawh sawi tur an awm nual mai, kan sawi vek seng lo ang.

Joni Eareckson hi tleirawl tuai nalh tak, kum 17 lek a la nih laiin a tui chennaah a chesual hlauh mai a, a ring ruh a sawh tliak a, a ban leh a ke zawng zawng a zeng ta vek a, a lu chiah che theiin a dam chhungin wheel chair-ah a thut a ngai ta a ni. A tirah chuan Pathian chungah pawh a vui hle thin, a bei a dawng em em a, mahni intihhlum te pawh a tum hial thin. Hetianga a chetsual hma hian Joni hian Pathian hnenah a nun thlak danglam ngai a awm chuan thlak danglam turin a tawngtai thin a. Chutia khum laizawla ditip melh renga mut a han ngai ta mai leh chet sawn dawn pawha midangte tanpuinaa wheel chair hmanga che vel thei ta chauh a han ni ta mai chu a tawngtaina Pathianin a chhan dan em ni dawn tih a ngaihtuah nasa mai a. Chutia a in ngaihtuahna atang chuan Joni chu a lo harh chhuak ta a ni. Hei hi a tawngtaina Pathianin a chhanna ni ngeia hriatna a nei ta tlat mai. A taksa dang che thei lo mahse a lu a che thei a, a mit leh beng a tha a, a tawng thei bawk a, a ka, a lei leh ha te engkim a tha vek. Chu chu Pathian tan hman tangkai a tum ta a ni.

Pathian hnenah inkawl tir thar lehin harh tharna a lo chang leh ta. Wheel chair a thu chungin Pathian hmangaihna thu a puang chhuak a, chu chu Pathian pawhin mal a sawm a, Joni chu Pathian thusawitu lar tak a lo ni mai. A rawngbawlna atangin mi tam tak an piangthar a, an in hmuchhuak bawk. Chumai a la ni lo, a ka leh ha te hmang tangkaiin lemziaktu ropui leh lar tak a lo ni ta bawk. Lemziahna brush chu seh kawhin kut ke kim neite aimaha mawi leh nalhin lemziak a lo thiam leh ta. A lemziak (painting) te chu man man tak takin an hralh a, a lem ziak hmangin mi thinlungah thu a sawi ta bawk. Chu mai a la ni lo cheu, Joni hian lehkhabu a ziaka ni satliah lova, lehkhabu hralh tla tak tak a ziak a, a lehkhabute chu best seller an tihte a ni nawk mai. Lehkhabu hi 30 chuang a ziak a ni. Lemchan thiam a la ni cheu bawk. A chanchin rilru khawih tak chu amah ngeiin film-ah siamin a chang bawk a ni. Rawngbawlna lamah ‘Joni and Friends’ invuahin Ministry a din a, pianphunga rual banlo te zingah uar takin rawng an bawl bawk. America rama Kristian radio station-ah a sermon te tih chhuah reng a ni bawk.

Joni hian Award chi hrang hrang a dawng tam hle a, University leh College  hrang hrang atangin Honorary doctorate degree 5 leh Bachelor of Letters a dawng bawk. Duh se chu a hming bulah Dr. a dah tam thei hle dawn a nih chu! 1982 khan kum 32 mi niin Ken Tada nen in neiin Pathian rawng an bawl dun a, April ni 1, 2009 khan Indiana Wesleyan University Society of World Changers-ah lawmluh (inducted) a ni a, hemi tum hian Honorary Doctorate degree an hlan nghal nghe nghe. Helen Keller pawh hi Joni Eareckson ang deuh bawka rualbanlo a ni. A mit a tha lo a, a beng a tha lo bawk. Lehkhabu 14 a ziak a, articles tam tak a ziak a, mitdelte leh pianphunga rualbanlo te pualin lecture pe in khawvel a hrut chhuak hial a, rualbanloh vanga mi beidawngte hnenah beiseina thar leh tumruhna a pe nasa hle.

Stephen Hawking hi kan hre theuh ang. Kum 21 a tlin hnu lawk 1963 khan natna khirh tak, hriatna thazam khawih chhe chi, motor neurone disease an tih Amytrophic Lateral Sclerosis (ALS) a vei tih hmuhchhuah a ni. A natna avang chuan wheel chair-a nawr a ngai a, computer hmanga tawng thei chauh a ni ta. Mahse khawvela scientist ropui berte zinga mi a nih bakah a lehkhabu ‘A Brief History of Time’ chu Science khawvelah ngaihsan hlawh tak a ni. Khawl hmanga tawngin lecture pek a thulh chuang lo.

Greek mifing leh hlaphuah thiam ‘The Illiad leh the Odyssey’ ziaktu Homer hi mitdel niin an sawi bawk. Hmeichhe huaisen Joan of Arc kha phungzawl (epileptic) ching nia sawi a ni. Zaithiam lar chuai thei lo Elton John hi mit chhe uchuak tak a nih bakah epileptic a sawi a ni ve bawk.

English poet lar tak John Milton pawh hi kum 43 a tlin hnuah a mit a del a, a mitdel hnu pawhin hlaphuah leh thuziah a bansan chuang lo. A thuziak lar tak ‘Paradise Lost’ pawh hi a mitdel hnua a ziak a ni. German composer lar tak Ludwig van Beethoven pawh hi kum 28 a nihin a beng a ngawng a, mahse a beng ngawn vangin a hlaphuah a thulh chuang lo.

Incredible Hulk film serial a lo chang tawh thin Lou Ferrigno hi bengngawng a ni bawk. Novel tam tak lo ziak tawh, ‘Madame Bovary’ lar puitu Gustave Flaubert hi epileptic a ni. Film star lar Michael J.Fox pawh hi neuromuscular (hriatna thazam leh tihrawl) natna vei a ni. Chutiangin The Messiah phuahtu George Frederick Handel leh hmanlai General ropui Hannibal te pawh kha epileptic an ni.

Pianphunga rualbanlo han tih hian taksa a lang chhuak khawpa piangsual kher lo, bengngawng (bengngawng han tih hian bengchhet tihna te pawh a ni tih hria ila), mitdel, phungzawl nei leh a dangte pawh huam vek ta ila. Zaithiam Jose Feliciano hi mitdel a ni. Grammy Awards 6 a dawng tawh a, Grammy nomination 11 zet a hmu bawk. 1973 khan Best Folk Guitarist Award chu Guitar Player Magazine-in a lo hlan tawh bawk. African American zaithiam Stevie Wonder hi chu Zofaten ‘I Just call To Say I Love You’ hla avang pawh hian kan hre deuh vek awm e. A ni pawh hi mitdel a ni a, chuti chung chuan pianphung pangngai zaithiam tam tak aiin rimawi khawvelah a hlawhtling a nih hi.

Tunlai zaithiam lar tak Michael Bolton pawh hi a beng lehlam ngawng niin an sawi. Soft rock hla lar pui em emtu Michael Bolton hi a beng lehlam chhet mahse a aw a lai chuang lo va, a zaithiamna a chuai chuang lo. Album pawh maktaduai 53 teh meuh a hralh a ni.

Zaithiam lam han hrut zel ila. Jeff Healey Band lar tak maia an guitarist leh vocalist Jeff Healey pawh hi mitdel a ni, mahse an band larzia leh amah mimal pawh a larzia chu an band hminga a hming an hman danah hian a chiang reng mai. Jeff Healey hi nikum 2008, March ni 2 khan a lo boral nghe nghe.

African American jazz singer lar tak Ray Charles pawh hi kum 7 a nih atangin a mit a del a, mahse chu chuan rimawi khawvela a tuina a hmet mit zo chuang lo. Jazz leh soul singer lar tak, khawvel hriat niin gospel hlate pawh tam tak a record a, kum 73 mi niin ni 10.6.2004 khan a boral.

Country singer lar tak, lung kuai em ema zai thin Ronnie Milsap hi piantirh ata mitdel a ni. Chuti chung chuan rimawi khawvelah a hlawhtling berte zinga mi niin Grammy Award winner a ni.

Fakna hla (hymn) tha tak tak phuahtu Fanny Crosby hi thla 6 mi lek a la nih laiin damlohna avangin a mit a del a, nikhua a lo hriat hnu pawhin a mit a del avangin vawikhat mah a vui lo an ti. School te kalin lehkha a zir a, zirtirtuah te tangin English leh History a zirtir thin. Kristian hla 9000 zet a phuah a, a hun lai chuan ‘Hymn Queen’ an ti hial. Kan hlabu-ah pawh a hlaphuah tam tak kan seng lut a nih hi. Vawikhat chu Pastor pakhatin Pathianin talent tha tak tak a pek rualin a mit a del tlat mai chu pawi a tih pui thu a hrilh ngawt mai a. Fanny chuan rang zetin ‘Khai mai mai thin a, ka pian tirh khan Pathian hnenah thil dil dawn ta ila, mitdel hi ka dil ang,’ a ti daih mai. Pastor-in engvang maw tia a zawh chuan, ‘Vanram ka thlen huna ka mit ka men hunah ka Chhandamtu hmuh hmasak ber ka duh a, chu hun ka ngaihtuah chuan he dam chhunga mitdela awm mai mai te chu engah mah ka ngai lo. Chhandamtu hmuh hlan ka nghakhlel ber mai,’ tiin a chhang a ni.

Fanny hian hlaphuah mai bakah lehkhabu tha tak tak engemaw zat a ziak bawk. Kum 95 mi niin 12.2.1915 khan kumkhuaa a chhandamtu kianga mitvara awm tawh turin khawvel a chhuahsan.

Daily Bread hlui tawh taka ka chhiarah chuan Chicago-a pianphunga rualbanlo pakhat chung chang a ziak a. He pa hi a hming tarlan a ni lo a, mitdel a nih mai bakah kut leh ke a nei lo bawk. Ringtu tha tak a ni a, a chantawkah a lungawi em em. Kut leh ke nei lo mahse Bible chhiar ve theih a duh si a, mitdelten kuta khawiha an chhiar theih chi Braille hawrawp a zir ta a. Kut a neih si loh avangin a leiin Braille hawrawp chu liakin a zir ta a ni. Tichuan a lei hmangin Braille Bible a lo chhiar thei ta a, mi tam tak hnenah Pathian thu a hrilh theih mai bakah nitin Pathian thu chhiarin Pathian a pawl thei ta a ni.

Mizo zingah pawh pianphunga rualbanlo sawi tur an awm nual kan tih tawh kha. Pu Zadawla, Pathianthu hriltu lar tak pawh hi piantirh ata mitdel niin an sawi. Mitvar nazawng aiin Pathian lehkhabu chhung thu, bung leh chang chu a hre daih zawk a, a thusawi atanga piangthar tam tak an awm. A rawngbawlna a nung em em a ni.

Pu Lalsangluaia Sailo, Pu Luaia tia hriat lar, Samlukhai lal fapa hi a tet laiin zeng hri mak takin a man a, hnungzang pawngin tiang tawite hawlin kunin a kal thei. Thluak tha tak a nih avang leh lehkhathiam a nih avangin Tlabung khuaah Primary School a din a, Pu Luaia School tih a ni thin. A school naupangte chu an ziak a mawi a, chhiarkawp an thiam em em bawk a, a zirtir chhuah mithiam tam tak an chhuak a ni.



No comments:

Post a Comment