LEMCHAN

Biak inah vawih ta ila, ka vawih thu hi inkhawmho hriat theih turin sawi ta lung lung ila, miin mawl min ti ngawt ang. Ka vawih thu chauh ni lo, ka riltam thu te, ka zun chhuah thu te, ka mutchhuah thu te, thusawitu thusawi thiam lohzia te, kan nu ka ngaih thu te sawi ta ila miin mawl min ti tho tho ang. Biak in hi tawngna hmun tur a ni lo va, thusawi ngaithlaa Pathian biakna hmun a ni. Ka uire thu emaw ka nupui uire thu emaw hi miin sawiin chanchinbuahte hial chhuah se la, ka thin a rim ngawt ang a. Intihhming chhiat man ka phut duh hial awm e. A chhan chu ka mimal nun a ni a, kan inchhung khur thil a ni a, mipui vantlang tana hriat tul a ni tlat lo a. Mi thenkhat, Setana biak thu nen zem khata khung chi a ni lo. Mizorama Setana biak thu phai lam chanchinbu-ah a lo chhuak a. Mi thenkhat chuan an sawisel a, a ziaktu pawh an tawng deuh. Zahthlak an ti. Hindu ramah mi thenkhat Kristianah an inpe a. Hindu-hovin a zahthlak tiin inkhap tum se la kan ngaihdan a ni hauh lovang. Mi chunga kan tih hi kan chungah mi pawhin an rawn tive thiang a ni. Mi thiltih kan zahpui reng reng chuan an tih ang kan tih ve loh vang a ni a. Mizorama Setana betute hi zahpui thei turin keiniho hi eng nge maw kan nih le?

Bible sawi hi a dik chuan sum ngainat hi milem biakna a ni a. Milem bia leh Setana bia hi eng nge an danglamna ni ang? Thlarau boral tur ve ve an ni mai dawn lawm ni? Keiniho, kristian inti, zu pawh khap bur thei khawpa inti kristiante hi sum tel lova che thei miah lo kan ni a. ‘Sum thianghlim chin a thliar theih tak tak loh’ tiin kohhran thawhlawm pawh kan sawi mam duh a. Thlarau Thianghlim hnathawh that leh that loh meuh pawh sum lut zat atanga teh ngam kan ni lawm ni? Hlawh phu lovin in leh lo kan din a, foreign pheikhawk leh readymade-in kan inthuam changkang a. Hun puma rawngbawl tura hlawh neia kan rawihte ngei pawhin zak miah lovin chanchinbu-ah khawvel ropuina an phut ngam a. Setana betute han zahpui vak tur hi kan awm chuang bik em ni aw? Kan missionary-te tan a zahthlak, an rawngbawlna a thuanawp phah ang an ti a. He thil avanga kan missionary-te hi an zak dawn a nih chuan zak mai rawh se. Kohhran pawh hi a zak dawn a nih chuan zak mai rawh se. Min hre chiangtute hnena Chanchin tha kan hrilh ngam loh chuan Chanchin tha hril tlak kan ni lo tihna a ni. Min hre chiangtute hian kristian nih an châk ang em? Hlawh phu lova in leh lo nei, thlatin hlawhin a phak hauh loha khawsak tisâng a, Pathian nel fu si te, Kohhran rawngbawlna eng eng maw chelh a, ngaihtha taka hlepru thinte hi hnam dang hian min hai lo va, mi thenkhat Setana biak vang aiin hengho vang hian Chanchin tha hril a harsa fe zawk ang. Kan zinga hnam dang awm ve te reng reng hi thil ningkhawng hre phak chin chu Kristianah kan leh hleih theih der loh hi. He thil avang hian missionary-te rawngbawlna a thuanawp phah dawn a ni mai thei.

A ni ngawt asin. A tha lam hi national news tling khawp kan nei lo a, a ziaktute dem thei kan ni lo. Vairengte chhak lama titha ve hlea kan inhriat tam tak hi thu thar sawia han sawi hluai tham an ni lem lo. Thliarkar rilru puin kan thlir a, kan hmu ropui chawp mai mai a. “Kan veng field-ah chuan Brazil kan hneh ang,” tih ang vel mai mai a ni. Ram zau zawk thlir chuan a hranga hraia 'news item' anga han chhuah hluai tham an lo ni meuh lo. Thu thar chhuahna chanchinbu te hi chuan thu thar mi bengverh zawng tur an ngaihtuah a. Tunhmaa Mizorama kartin chanchinbu chhuak thinte pawhin ramhuai etc an ziah vak vak thin kha. Phai lam chanchinbua a chhe lam min ziah thinna chhan pawh mi chhiar duh zawng leh mi bengverh tur zawng an ngaihtuah vang mai a ni. Mizote hi a hranga hraia min rawn tum bik ngawr ngawra ngaih tur a ni lo. Chutianga tum ngawr ngawr tham kan ni hek lo. Thliarkar rilruin khawvel kan thlir a, keimahni kan inhmu lian chawp a. Rilru zau kan pu thei lo va. Kan khawthlir a zim phah thin a ni. He mi tihrehna tha ber chu lehkhabu chhiar tam a ni. Indian writer tha tak ziakte hi chhiar tam ila a tha ngawt ang. Chanchinbu chhiar a, duh tawk mai lovin lehkhabu tak tak chhiar tam a, chhiar zauh hi kan tih makmawh a ni. Thliarkar rilru hi hmasawnna daltu a ni. Inkhung hrang tlat thin China meuh pawh a harh chhuak a, a inhawngzau ta. Creationist-ho mahin rem leh rem lovin tanfungah an hmang bawk a, han sawikai hram ila. Second Law of Thermodynamics chuan (a tawi zawngin) thil reng reng hi khar khipa a awm a, pawn lam atanga tel ve engmah a awm loh chuan mumal lohna a ngah tual tual thin a ti a. Hnam leh ram dinhmunah han senglut leh hram ila. Eng ram leh eng hnam pawh, thliarkar rilrua a inkhungbeh reng chuan, rilru zau a pu ngai lovang a, hmasawnna tak tak a pawh phak ngai lovang. Mi pakhat chu Biak inah ring takin a vawih a, mitinin an hria a. Mahse vawih lo awm takin a awm lui a, a hnunga mite kha ‘an vawih’ ti niawm takin a en kual vel a. Vawih na na na chutia a han awm der vel leh ‘midang vawih a ni’ ti niawm taka a han en kual vel chu miin an nuihzat leh zual a. A hnunga mite phei chuan an ngei ru hle. Charles Dickens-a tawngkam han hawh ila, chhung rila mi puitling lo chu pawn langah lan puitlin tum mah se a nepzia a lang chiang ting mai a ni. Lem chang nun hi lem channa dawhsanah lo chuan ngaihsan a har a. Min hrechiangtuten min ngaihsan loh chuan kan ngaihsanawm vak loh hrim hrim tihna a ni a. Mahni nihna nih ngam mai hi a hahdamthlak zawk a ni.